Waarom risicovol spelen belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen

Uit onderzoek van Jantje Beton blijkt dat steeds minder kinderen buiten spelen. Een van de oorzaken hiervan is een samenleving die steeds beschermender wordt. Maar wat verliezen we als we kinderen niet de ruimte geven om risico’s te nemen? Risicovol spelen daagt kinderen uit om hun grenzen te verkennen en daardoor is het een onmisbaar onderdeel van hun fysieke en motorische ontwikkeling.

In deze blog vertellen we je alles over risicovol spelen; Waarom is het essentieel voor kinderen? Hoe bepaal je of een risico aanvaardbaar is? En op welke manieren kunnen we kinderen stimuleren om hun grenzen te verkennen?

Wat is risicovol spelen?

Bij risicovol spel krijgt een kind de ruimte om vrij te spelen en eigen plannen te maken, zonder constante begeleiding of regels. Dit soort spel daagt hen uit om zelf oplossingen te bedenken en risico’s in te schatten. Het draait niet om onveiligheid, maar om het aanbieden van mogelijkheden waarin kinderen leren omgaan met fysieke en emotionele uitdagingen.

Er zijn verschillende vormen van risicovol spelen:

Spelen op hoogte: klimmen in bomen of speeltoestellen, waar ze hoogte leren inschatten.
Spelen op snelheid: bijvoorbeeld rennen, fietsen of schommelen, waarbij het kind snelheid en controle ervaart.
Spelen met risicovolle materialen of toestellen: bijvoorbeeld met gereedschap, zoals hamers of touwen.
Risicovolle plekken: zoals dichte struiken, riviertjes, of ruige natuurgebieden.
Trekken en duwen: stoeien en elkaar uitdagen op een speelse manier.
Uit het zicht: spelen zonder constante supervisie van volwassenen.
Spelen met impact: zoals springen van een hoogte of vallen op een zachte ondergrond.
Plaatsvervangend risico: het zien van andere kinderen die risicovolle activiteiten ondernemen en hieruit leren.

Spelen met aanvaardbare risico’s

Bij het inschatten van een speelsituatie ligt de focus vaak op de mogelijke gevaren, terwijl speelwaarden minstens zo belangrijk zijn. Zeina Bassa, consultant bij VeiligheidNL, wijst erop dat het belangrijk is om te kijken naar wat kinderen leren tijdens het spelen. Een schram, blauwe plek of vieze broek weegt vaak niet op tegen de waardevolle ervaringen die kinderen opdoen.

Maar wanneer is een risico te groot? We bepalen of een risico aanvaardbaar is door te kijken of het speelplezier zwaarder weegt dan het gevaar. Is dat het geval? Dan kun je ervoor kiezen het risico te accepteren. VeiligheidNL ontwikkelde hiervoor een stappenplan. Het helpt om verder te kijken dan alleen de gevolgen van een actie en ook de speelwaarden, het kind en de situatie mee te nemen. Zo ontstaat een vollediger beeld, waardoor kinderen veilig kunnen leren en groeien tijdens risicovol spel.

Speelwaarde: Wat levert het voor het kind op? Kijk naar de positieve effecten van het spel, zoals het ontwikkelen van zelfvertrouwen, coördinatie en probleemoplossend vermogen. Wat missen kinderen als ze geen risico’s nemen in hun spel?
Het kind zelf: Heeft het kind de juiste vaardigheden om het risico in te schatten? Een kind moet in staat zijn om een situatie te begrijpen en er zelfstandig mee om te gaan. Bied ruimte voor zelfregulatie en ondersteuning alleen wanneer dat nodig is.
De situatie: Is de omgeving geschikt? Denk aan de veiligheid van het speelmateriaal en de ruimte waarin kinderen spelen. Het moet een ruimte zijn waarin kinderen kunnen experimenteren, maar zonder al te grote gevaren.
Het mogelijke gevolg: Wat is het ergste dat kan gebeuren? Wanneer het risico op ernstig letsel groter is dan het leerproces dat het kind meemaakt, kan het nodig zijn om het spel in te perken of de situatie aan te passen.

Waarom is risicovol spelen belangrijk?

Risicovol spelen draagt bij aan de motorische ontwikkeling van kinderen en versterkt hun zelfvertrouwen. Wanneer kinderen zelf situaties inschatten en problemen oplossen, ontwikkelen ze belangrijke vaardigheden zoals besluitvorming en zelfregulatie. Onderzoek van het Kenniscentrum Sport & Bewegen toont aan dat kinderen die de ruimte krijgen om risico’s te nemen, beter leren omgaan met fysieke en emotionele uitdagingen. Ze worden veerkrachtiger en creatiever in het vinden van oplossingen.

Risicovol spelen stimuleren

Hoewel veel ouders het belang van risicovol spelen erkennen, vinden velen het spannend om het toe te staan. Speeladviseur Pleun Schaeffer van Speelmakers adviseert om woorden als ‘pas op’, ‘stop’ of ‘kijk uit’ te vermijden, omdat deze het spel abrupt onderbreken. Door direct in te grijpen, ontneem je kinderen de kans om zelf situaties in te schatten en oplossingen te bedenken. Het is beter om in te grijpen wanneer het echt nodig is, zodat kinderen waardevol zelfvertrouwen kunnen opbouwen door zelf te leren handelen.

Een handige tip is om rustig tot tien te tellen voordat je ingrijpt. In veel gevallen lost het probleem zich vanzelf op binnen dit korte tijdsbestek. Dit geeft kinderen de ruimte om te experimenteren en zelf hun grenzen te verkennen.

Grensverleggend spelen voor zeer jonge kinderen

Voor zeer jonge kinderen (1-5 jaar) is het ook belangrijk dat ze de vrijheid krijgen om hun grenzen te verkennen. Bij deze leeftijd spreken we overigens minder over risicovol spelen en meer over grensverleggend spelen, omdat het gaat om het ontdekken en uitbreiden van hun mogelijkheden binnen een veilige context. Toch zien we dat ouders steeds meer geneigd zijn om risico’s te vermijden, waardoor kinderen minder vaak de kans krijgen om grensverleggend te spelen. Dit leidt ertoe dat jonge kinderen belangrijke kansen missen om basale motorische vaardigheden zoals klimmen, balanceren en springen te ontwikkelen. Dit heeft een negatieve invloed op hun zelfvertrouwen en fysieke ontwikkeling.

Daarnaast speelt grensverleggend spel een grote rol in de sociale en emotionele ontwikkeling van jonge kinderen. Tijdens het spelen leren ze omgaan met kleine frustraties, samenwerken met andere kinderen en zelf oplossingen bedenken. Wanneer deze kansen ontbreken, ontwikkelen kinderen minder veerkracht en worden ze minder goed voorbereid om uitdagingen in hun latere leven aan te gaan.

Het is belangrijk dat ouders bewust ruimte bieden voor risicovol spel, ook bij de jongste kinderen. Dit kan in een veilige, uitnodigende omgeving waar kinderen hun nieuwsgierigheid en vaardigheden kunnen verkennen, zonder voortdurend ingrijpen of beperkingen.

Blog: Waarom risicovol spelen belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen